ارزیابی فنی سیستم آبیاری بارانی در شرایط زارعین (استان اصفهان و همدان)

سابقه و هدف: طراحی و اجرای نادرست سامانه‌های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت، کلاسیک ثابت فصلی و ویلمو ، بازده آنها را کاهش می‌دهد و باعث غیریکنواختی پخش آب و ایجاد رواناب در سطح مزرعه می‌شود. ازاینرو به منظور بررسی کارایی و عملکرد این سامانه ها تعدادی طرح آبیاری در مزارع سیب‌زمینی شهرستان‌های فریدن و بهار(قطب های سیب زمینی کاری استان های اصفهان و همدان)مورد ارزیابی فنی قرارگرفت و مشخصه‌های راندمان پتانسیل کاربرد، راندمان واقعی کاربرد آب در ربع پائین و ضرایب یکنواختی تعیین شد. مواد و روش ها: این تحقیق در 9 مزرعه منطقة فریدن استان های اصفهان و 10 مزرعه دشت بهار همدان بر روی محصول سیب‌زمینی انجام شده است. خصوصیات خاک مورد مطالعه در منطقه فریدن قابلیت نفوذ متوسط (2-5/1 سانتی‌متر در ساعت) با بافت خاک سطحی متوسط تا نسبتاً سنگین و سامانه های آبیاری مورد نظر از نوع کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک بود. در دشت بهار استان همدان بافت خاک مزارع مورد مطالعه لوم، لوم رسی، لوم سیلتی، لوم رسی سیلتی و سامانه های آبیاری مورد ارزیابی کلاسیک نیمه متحرک و ویلمو بود. ارزیابی سامانه‌ها‌ طبق روش شناسی مریام و کلر (1978) صورت گرفت(5). پارامترهای مورد نیاز ارزیابی فنی شامل PELQ، AELQ، CU و DU بود. همچنین متغیر‌های هیدرولیکی سیستم شاملQ ،H و P اندازه‌‌گیری شد. قبل از انجام آزمایش‌ها، رطوبت خاک محل‌های آزمایش به منظور تعیین نقصان رطوبت خاک (SMD) اندازه‌گیری شد. فشار و دبی آبپاش‌ها در ابتداء، وسط و انتهای سامانه و نیز در محل انجام ارزیابی سامانه های آبیاری اندازه گیری شد. پس از زمانی حدود 2 ساعت، فشار و دبی در آبپاش ها و حجم آب داخل قوطی‌ها اندازه‌گیری شدند، و یکنواختی و راندمان های سامانه ها محاسبه شدند. یافته ها: میانگین مشخصه‌های PELQ،AELQ ، CU و DU در مزارع به ترتیب 8/60، 2/57، 3/75 و 2/66 درصد بدست آمد. نتایج نشان داد پائین بودن PELQ در بیشتر موارد بعلت فقدان آگاهی بهره‌برداران در مورد نحوه استفاده بهینه از سامانه از جمله کنترل فشار ورودی به سامانه، استفاده هم‌زمان از تعداد زیاد آبپاش و مدت نامناسب کارکرد هر یک از آبپاش ها است که نهایتاً منجر به عدم رعایت ساعت و دور آبیاری می‌گردد. برابری راندمان پتانسیل و راندمان واقعی کاربرد آب در برخی مزارع، بیانگر کمبود آب در آنها و بحران آب در فصل زراعی بوده است. در دشت بهار استان همدان میانگین پارامتر‌های PELQ, AELQ, CU و DU در هر10 سامانه ارزیابی شده به ترتیب برابرند با : 0/53, 6/45, 1/81, 1/71 درصد. میانگین پارامتر‌های PELQ , AELQ , CU و DU در سیستم‌های ویلمو به ترتیب 1/55, 1/51, 7/66 و 4/81 و در سیستم‌های کلاسیک ثابت1/52, 3/43,‌ 73 و 81 درصد بدست آمد. نتیجه‌گیری:نتایج نشان داد پایین بودن راندمان پتانسیل کاربرد ربع پایین در بیشتر مواقع در مزارع مورد بررسی علل اقتصادی داشته است و کمبود فشار و دبی آبپاش‌ها علت پایین بودن DU و CU می‌باشند.